Ilija Garašanin u programu „Načertanije”: Bošnjaci su jedan narod od tri vjere i meta velikosrpske politike

Program vanjske i nacionalne politike Srbije poznat kao „Načertanije“ nastao je 1844. godine i predstavljao je prvi sveobuhvatni dokument kojim je Kneževina Srbija definisala svoje dugoročne političke ciljeve. Autor programa bio je Ilija Garašanin (1812–1874), tadašnji ministar unutrašnjih poslova Srbije, koji je svoje ideje zasnovao na prijedlozima poljskog emigranta Adama Czartoryskog i „Planu za slovensku politiku Srbije“ češkog diplomate Frana Zacha, izraženom u duhu francuske diplomatije.

Bošnjaci kao cilj asimilacije

Posebno je značajno što Garašanin u svom spisu narod Bosne naziva Bošnjacima – bez obzira na njihovu vjersku pripadnost – jasno ih razlikujući od Srba u Srbiji. Upravo u njima je vidio ključnu prepreku ili priliku za buduće širenje Srbije:

„Ako Bošnjaci ne bi ovo primili, to bi otuda kao sigurno sledovalo raskomadanje Srba na provincijalna mala knjaževstva…“

Kako bi se ideja „opšteg sjedinjenja srpstva“ mogla ostvariti, Garašanin predlaže političko, kulturno i obrazovno preobražavanje Bošnjaka. Smatrao je da je nužno da se „nekoliko mladih Bošnjaka primi u srpsku državnu službu“, gdje bi se obrazovali i vraćali u Bosnu kao činovnici i propagatori srpske državne ideje.

Pisanje „opšte historije Bosne“

Za potrebe dugoročnog plana, Garašanin je predlagao i pisanje opšte historije Bosne, u kojoj bi se naglašavala „slava i imena nekih muhamedanskoj veri prešavših Bošnjaka“, a sve u duhu „narodnog jedinstva Srba i Bošnjaka“. Dokument naglašava da taj posao treba biti povjeren „čoveku vrlo sposobnom i duboko pronicljivom“, što jasno pokazuje da se radilo o planskom oblikovanju historijske svijesti.

Meta i katolički Bošnjaci

Pored muslimanskih Bošnjaka, u „Načertaniju“ se posebna pažnja posvećuje i katolicima u Bosni, za koje Garašanin piše da ih je teže pridobiti. Kao ključni faktor navodi franjevačke fratre, čiji je uticaj među katoličkim Bošnjacima trebalo neutralisati i postepeno ih asimilirati u srpski politički prostor.

Srbija kao „Pijemont“ Balkana

„Načertanije“ je zamišljalo Srbiju kao Pijemont južnoslavenskih naroda – državu koja bi povela proces oslobađanja od Osmanskog carstva i objedinjavanja „jednoplemenika“ u jednu političku cjelinu. Garašanin je polazio od principa da „Balkan treba pripasti balkanskim narodima“, ali u praksi je program bio koncipiran za stvaranje Velike Srbije, odnosno jugoslavenske državne zajednice pod dominacijom Beograda.

Proširenje srpske propagande

U skladu s „Načertanijem“, već 1849. godine u Srbiji je donesen „ustav političke propagande“ koji se trebao ostvarivati u tzv. „Slavensko-turskim zemljama“. U taj zamišljeni prostor spadale su: Bosna, Hercegovina, Crna Gora, Sandžak, južna Srbija, sjeverna Albanija, jugozapadna Bugarska, Dalmacija i hrvatsko-slovenske granice. Garašanin ih je smatrao prirodnim prostorom Srbije jer su, kako je tvrdio, „nastanjeni jednoplemenicima“.

Historijski značaj

Iako se u nekim dijelovima pozivao na oslobađanje balkanskih naroda od velikih sila, Garašaninov program u suštini je bio strategija asimilacije i širenja Srbije na račun susjeda.

„Načertanije“ je ostalo temeljna smjernica srpske politike sve do Prvog svjetskog rata, a u pojedinim modifikacijama i do danas. Njegova suština – integracija Bosne u politički i kulturni okvir Srbije kroz negiranje posebnog identiteta Bošnjaka – predstavlja jedan od prvih pisanih dokumenata velikosrpske ideologije.

Dodik: “Karadžić iz Narodne banke RS iznio 36 miliona maraka”